تفاوت خاموت، تنگ، دورگیر، دورپیچ و کاربرد هر کدام در ساختمان سازی

در دنیای ساخت‌وساز و مهندسی عمران، استحکام و ایمنی سازه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. سازه‌های بتنی، به‌عنوان یکی از پرکاربردترین انواع سازه‌ها، نیازمند تقویت با میلگردهای فولادی هستند تا بتوانند در برابر نیروهای مختلفی چون زلزله، فشار و خمش مقاومت کنند. در این میان، عناصر آرماتوربندی مانند خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ، نقش کلیدی در افزایش پایداری و استحکام سازه‌های بتنی ایفا می‌کنند. هر یک از این اجزا وظیفه خاصی در تقویت و جلوگیری از تغییر شکل‌های ناخواسته در ستون‌ها و تیرها دارند.

در این مقاله قصد داریم به بررسی تفاوت‌های این عناصر آرماتوربندی و کاربرد هر یک در سازه‌های بتنی بپردازیم تا درک بهتری از اهمیت آن‌ها در ساختمان‌سازی به دست آورید. اگر به دنبال شناخت بهتر این اجزا و نحوه استفاده درست از آن‌ها هستید، این مطلب را از دست ندهید.

 

چرا شناخت تفاوت‌های خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ مهم است؟

در گذشته، به تمامی میلگردهای عرضی که در تیرها، ستون‌ها و سایر اجزای سازه به کار می‌رفتند، «خاموت» گفته می‌شد. اما با تغییرات جدید در ویرایش‌های استانداردهای ملی، اصطلاح «تنگ» نیز برای این میلگردهای عرضی معرفی شده است. هر دو، یعنی خاموت و تنگ، برای مهار میلگردهای طولی استفاده می‌شوند. علاوه بر این‌ها، دو اصطلاح دیگر به نام‌های «دورگیر» و «دورپیچ» نیز برای مقاصد مشابه به کار می‌روند. این تنوع اصطلاحات در توصیف میلگردهای عرضی ممکن است باعث ابهام و سردرگمی شود؛ بنابراین، در این مقاله به بررسی تفاوت‌های میان خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ خواهیم پرداخت تا ازاین‌پس بتوان این اصطلاحات را به‌درستی از یکدیگر تفکیک کرد.

پیش‌نیاز: شناخت میلگرد طولی و عرضی

در سازه‌های بتنی، میلگرد طولی به میلگردهایی گفته می‌شود که در امتداد طول اعضا (مانند ستون یا تیر) به‌منظور افزایش مقاومت کششی قرار می‌گیرند. میلگرد عرضی به میلگردهایی اشاره دارد که به‌صورت عرضی یا به‌صورت حلقه‌ای برای جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی و تقویت مقاومت برشی و جلوگیری از ترک‌خوردگی به کار می‌روند.

تعریف خاموت (Stirrup) چیست؟

خاموت یکی از عناصر مهم سازه‌های بتنی مسلح است که از میلگردهای عرضی تشکیل شده و به‌دور میلگردهای طولی پیچیده می‌شود. خاموت‌ها به‌منظور مقاومت در برابر نیروهای برشی، کمانش میلگردهای طولی و جلوگیری از ترک‌های برشی استفاده می‌شوند. خاموت‌ها در مقاطع مربعی، مستطیلی و دایره‌ای تولید می‌شوند.

تنگ (Tie) چیست؟

تنگ نوعی میلگرد عرضی است که به طور معمول در سازه‌های بتنی؛ مانند ستون‌ها استفاده می‌شود و وظیفه نگهداری و مهار میلگردهای طولی را دارد. تنگ در واقع مشابه خاموت است، اما تفاوت‌هایی در محل و نحوه کاربرد آن در ستون‌ها دارد.

دورپیچ (Spiral) چیست؟

دورپیچ یا میلگرد مارپیچی نوعی میلگرد عرضی است که به شکل یک مارپیچ پیوسته به دور میلگردهای طولی در ستون‌ها پیچیده می‌شود. این نوع میلگرد برای جلوگیری از شکست و خرابی ناشی از نیروی برشی و افزایش مقاومت ستون‌ها در برابر بارهای فشاری و زلزله کاربرد دارد. ستون‌های با دورپیچ مارپیچی اغلب مقاومت بالاتری نسبت به ستون‌های با خاموت دارند.

دورگیر (Hoop) چیست؟

دورگیر نیز نوعی میلگرد عرضی است که برای جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی و افزایش مقاومت برشی در سازه‌های بتنی استفاده می‌شود. تفاوت عمده دورگیر با خاموت در شکل هندسی آن است که معمولاً به صورت دایره‌ای یا حلقوی اجرا می‌شود و در ستون‌های دایره‌ای یا برخی سازه‌های خاص به کار می‌رود.

شباهت خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ

اگر بخواهیم از شباهت خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ صحبت کنیم، باید بگوییم که همگی این عناصر میلگردهایی عرضی هستند که به منظور تقویت مقاومت برشی و جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی به کار می‌روند. در واقع تمامی این عناصر نقش محافظتی و تثبیتی برای میلگردهای طولی دارند و به افزایش مقاومت سازه‌های بتنی در برابر نیروهای خارجی کمک می‌کنند. در ادامه شباهت‌های این چهار عنصر را به صورت جزئی‌تر بررسی می‌کنیم.

شباهت خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ در موارد زیر است:

1.   استفاده به عنوان میلگردهای عرضی

همگی این عناصر به عنوان میلگردهای عرضی در سازه‌های بتنی به کار می‌روند و وظیفه اصلی آن‌ها افزایش مقاومت سازه در برابر نیروهای برشی و جلوگیری از کمانش میلگردهای طولی است.

2.   تقویت سازه

خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ همگی با هدف تقویت ستون‌ها و تیرهای بتنی استفاده می‌شوند و به جلوگیری از ترک‌ها، شکستگی‌ها و خرابی‌های احتمالی تحت بارگذاری‌های مختلف کمک می‌کنند.

3.   استفاده در ستون‌ها و تیرها

هر چهار عنصر در اعضای بتنی مانند ستون‌ها و تیرها به کار می‌روند و باعث افزایش پایداری سازه در برابر بارهای جانبی (مانند زلزله) و بارهای فشاری می‌شوند.

4.   محافظت از میلگردهای طولی

همگی این عناصر نقش محافظت و تثبیت میلگردهای طولی را بر عهده دارند و مانع از جابجایی و کمانش این میلگردها تحت بارهای سنگین می‌شوند.

5.   افزایش مقاومت برشی

یکی از وظایف اصلی این اجزا، افزایش مقاومت سازه در برابر نیروی برشی است. نیروی برشی می‌تواند باعث ایجاد ترک و شکستگی در بتن شود، اما با استفاده از این عناصر، سازه در برابر چنین نیروهایی مقاوم‌تر می‌شود.

بنابراین، همگی این عناصر در جهت افزایش استحکام و پایداری سازه‌های بتنی طراحی و استفاده می‌شوند، با تفاوت‌هایی در نحوه اجرا و شکل هندسی که به شرایط خاص پروژه بستگی دارد.

تفاوت خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ

تفاوت خاموت، تنگ، دورگیر و دورپیچ به تفاوت‌های موجود در شکل، کاربرد و نحوه اجرای این میلگردهای عرضی در سازه‌های بتنی اشاره دارد. در حالی که همگی این عناصر با هدف افزایش مقاومت سازه در برابر نیروهای برشی و کمانش میلگردهای طولی به کار می‌روند، خاموت به شکل مربعی یا مستطیلی است و در تیرها و ستون‌ها به کار می‌رود، تنگ بیشتر در ستون‌ها برای مهار میلگردهای طولی استفاده می‌شود، دورگیر به شکل حلقوی است و در ستون‌های دایره‌ای کاربرد دارد، و دورپیچ یک میلگرد مارپیچی پیوسته است که به دور میلگردهای طولی پیچیده می‌شود و در سازه‌های با مقاومت بالا، مانند ستون‌های بتنی ویژه یا سازه‌های مقاوم در برابر زلزله، استفاده می‌شود.

1.   تفاوت خاموت و تنگ

خاموت به‌طور معمول در تیرها و ستون‌ها به شکل مربعی یا مستطیلی برای جلوگیری از ترک‌های برشی و کمانش استفاده می‌شود.

تنگ بیشتر به عنوان میلگرد عرضی در ستون‌ها و برای نگهداری میلگردهای طولی استفاده می‌شود و کاربرد آن بیشتر به مهار میلگردهای ستون مرتبط است.

2.   تفاوت دورگیر با خاموت و تنگ

دورگیر معمولاً به شکل دایره‌ای یا حلقوی است و در ستون‌ها یا سازه‌هایی که مقطع گرد دارند، استفاده می‌شود.

خاموت و تنگ بیشتر در مقاطع مستطیلی یا مربعی به کار می‌روند و از نظر شکل و نحوه قرارگیری متفاوت از دورگیر هستند.

3.   تفاوت دورپیچ با خاموت و تنگ

دورپیچ به صورت یک میلگرد مارپیچی پیوسته به دور میلگردهای طولی پیچیده می‌شود و در سازه‌هایی با نیاز به مقاومت بالاتر، مانند ستون‌های بتنی ویژه یا سازه‌های تحت تأثیر زلزله استفاده می‌شود.

خاموت و تنگ به شکل جداگانه و با فاصله معین به دور میلگردهای طولی قرار می‌گیرند، در حالی که دورپیچ به صورت یکپارچه و مداوم دور ستون پیچیده می‌شود.

کاربردهای خاموت

خاموت در سازه‌های بتنی به‌ویژه در تیرها و ستون‌ها به کار می‌رود و نقش اصلی آن مهار میلگردهای طولی و افزایش مقاومت برشی سازه است. خاموت‌ها معمولاً به شکل مربعی یا مستطیلی قرار می‌گیرند و از ترک‌خوردگی و شکست بتن تحت بارهای جانبی جلوگیری می‌کنند. استفاده از خاموت باعث می‌شود که بتن در برابر نیروهای برشی و تغییرات ناگهانی مقاومت بیشتری از خود نشان دهد و از کمانش میلگردهای طولی نیز جلوگیری کند.

کاربردهای تنگ

تنگ بیشتر در ستون‌های بتنی مورد استفاده قرار می‌گیرد و وظیفه آن مهار و نگهداری میلگردهای طولی است. این میلگردهای عرضی در ستون‌ها به صورت حلقه‌ای یا مستطیلی قرار می‌گیرند تا از جابجایی و کمانش میلگردهای طولی جلوگیری کنند. تنگ به تثبیت میلگردهای طولی کمک می‌کند و مقاومت سازه در برابر نیروهای جانبی و فشاری را افزایش می‌دهد.

کاربردهای دورپیچ

دورپیچ یا میلگرد مارپیچی به شکل مارپیچی و پیوسته در اطراف میلگردهای طولی پیچیده می‌شود و بیشتر در ستون‌های دایره‌ای و سازه‌های تحت بارهای شدید مانند نیروهای لرزه‌ای استفاده می‌شود. این نوع آرایش میلگردها باعث افزایش مقاومت فشاری و برشی ستون می‌شود و از گسیختگی و ترک‌خوردگی بتن جلوگیری می‌کند. ستون‌هایی که از دورپیچ استفاده می‌کنند، معمولاً مقاومت بیشتری نسبت به ستون‌های با خاموت دارند و در سازه‌های مقاوم به زلزله بسیار کاربرد دارند.

کاربردهای دورگیر

دورگیر به‌صورت حلقوی یا دایره‌ای شکل در ستون‌ها و سازه‌های با مقطع گرد به کار می‌رود. این میلگرد عرضی، مشابه خاموت و تنگ، وظیفه مهار میلگردهای طولی و تقویت ستون را بر عهده دارد. دورگیرها در سازه‌های با مقاطع خاص، به‌ویژه ستون‌های گرد و برخی از پل‌ها و برج‌ها استفاده می‌شوند و به حفظ شکل و پایداری مقطع سازه در برابر بارهای وارده کمک می‌کنند.

 

جمع‌بندی

در دنیای مهندسی سازه، شناخت و درک کاربردهای میلگردهای عرضی همچون خاموت، تنگ، دورپیچ و دورگیر از اهمیت بالایی برخوردار است. این عناصر نه تنها به استحکام و پایداری سازه‌های بتنی کمک می‌کنند، بلکه نقش حیاتی در جلوگیری از خرابی و شکست سازه‌ها تحت بارهای مختلف دارند. خاموت با شکل‌های مربعی و مستطیلی خود در تیرها و ستون‌ها به مهار میلگردهای طولی می‌پردازد، در حالی که تنگ با فرم‌های حلقوی خود در ستون‌ها به تثبیت این میلگردها کمک می‌کند. دورپیچ، با طراحی مارپیچی‌اش، به ویژه در سازه‌های مقاوم به زلزله، برای افزایش مقاومت و پایداری ستون‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و دورگیر نیز به حفظ یکپارچگی مقاطع دایره‌ای کمک می‌کند. با توجه به تفاوت‌ها و شباهت‌های این عناصر، مهندسان می‌توانند با انتخاب صحیح و کاربرد مناسب آن‌ها، به طراحی سازه‌هایی ایمن و مقاوم در برابر چالش‌های محیطی بپردازند. این مقاله به شما کمک می‌کند تا با اطلاعات جامع و دقیقی که ارائه شد، درک بهتری از این مفاهیم داشته باشید و بتوانید در پروژه‌های خود از آن‌ها بهره‌برداری کنید.

 

 

سوالات متداول

 

1.       خاموت چیست و چه کاربردی دارد؟

پاسخ: خاموت یک میلگرد عرضی است که به شکل مربعی یا مستطیلی در تیرها و ستون‌ها به کار می‌رود. کاربرد اصلی آن مهار میلگردهای طولی و افزایش مقاومت برشی سازه است. خاموت‌ها از ترک‌خوردگی و شکست بتن تحت بارهای جانبی جلوگیری کرده و موجب افزایش پایداری و استحکام سازه می‌شوند.

2.      تفاوت تنگ و خاموت چیست؟

پاسخ: تنگ نیز نوعی میلگرد عرضی است، اما بیشتر در ستون‌ها برای مهار میلگردهای طولی استفاده می‌شود. در حالی که خاموت بیشتر در تیرها و برای جلوگیری از ترک‌های برشی به کار می‌رود، تنگ به شکل حلقه‌ای یا مستطیلی در اطراف میلگردهای طولی قرار می‌گیرد و برای تثبیت آنها در ستون‌ها طراحی شده است.

3.      دورپیچ چه ویژگی‌هایی دارد و در کجا استفاده می‌شود؟

پاسخ: دورپیچ یا میلگرد مارپیچی به شکل یک مارپیچ پیوسته به دور میلگردهای طولی پیچیده می‌شود و بیشتر در ستون‌های دایره‌ای و سازه‌هایی که تحت بارهای شدید مانند زلزله قرار دارند، استفاده می‌شود. این طراحی به افزایش مقاومت فشاری و برشی ستون کمک کرده و از گسیختگی و ترک‌خوردگی بتن جلوگیری می‌کند.

4.      دورگیر چیست و چه کاربردی دارد؟

پاسخ: دورگیر یک میلگرد عرضی است که به صورت حلقوی یا دایره‌ای در ستون‌ها و سازه‌هایی با مقطع گرد به کار می‌رود. وظیفه اصلی دورگیر، مهار میلگردهای طولی و تقویت ستون است. این عنصر به حفظ شکل و پایداری مقطع سازه در برابر بارهای وارده کمک می‌کند.

5.      چرا شناخت تفاوت‌های این میلگردها اهمیت دارد؟

پاسخ: شناخت تفاوت‌های خاموت، تنگ، دورپیچ و دورگیر به مهندسان این امکان را می‌دهد که با انتخاب صحیح و کاربرد مناسب هر یک از این عناصر، به طراحی سازه‌هایی ایمن و مقاوم در برابر چالش‌های محیطی بپردازند. این درک به بهینه‌سازی عملکرد سازه و افزایش ایمنی آن در برابر بارهای مختلف کمک می‌کند.